Raport Fundacji Basta nt. bierności Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

Niniejszy raport przedstawia analizę i ocenę działań Macieja Świrskiego, Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w kontekście jego odpowiedzialności za czuwanie nad przestrzeganiem ustawy o radiofonii i telewizji w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści oraz dyskryminacji w polskich mediach, w tym wobec osób LGBT+. Ma on za zadanie wykazać stopień bierności Macieja Świrskiego w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści w Polskich mediach względem osób LGBT.

FUNDACJA
BASTA

Fundacja Basta jest niezależną organizacją pozarządową, której celem jest wsparcie rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego oraz pomoc osobom LGBT+ w dążeniu do społeczeństwa opartego na równości. 

Utworzona została przez Barta Staszewskiego w 2022 r. jako odpowiedź na kampanię nienawiści wymierzoną w osoby LGBT+ przez środowiska prawicowe. 

Główną działalnością Fundacji jest monitoring mediów, mający na celu identyfikację treści homofobicznych i transfobicznych oraz reagowanie na nie poprzez wnioskowanie o wszczęcie procedur administracyjnych wobec nadawców łamiących prawo.

Zadania Przewodniczącego Krajowe Rady Radiofonii i Telewizji i zakaz mowy nienawiści w mediach

Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji pełni niezwykle istotną rolę w polskim systemie medialnym i demokratycznym. Jego działania mają bezpośredni wpływ na kształtowanie przestrzeni publicznej i informacyjnej kraju, a o pozycji ustrojowej KRRiT świadczy ustanowienie tego organu bezpośrednio w Konstytucji RP.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, KRRiT stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności dostawców usług medialnych oraz dostawców platform udostępniania wideo, interesów odbiorców usług i użytkowników oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji. Do zadań KRRiT należy w szczególności sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności dostawców usług medialnych oraz dostawców platform udostępniania wideo.

Wynika z tego, że KRRiT i w konsekwencji jej Przewodniczący, mają stać na straży respektowania przepisów u.r.t. przez dostawców usług medialnych.

W tym kontekście niezwykle istotna jest treść art. 18 ust. 1 u.r.t., który wskazuje, że:

Audycje lub inne przekazy nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym, w szczególności nie mogą zawierać treści nawołujących do nienawiści lub przemocy lub dyskryminujących ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność państwową, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną lub nawołujących do popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Jest to jedyna regulacja poza Kodeksem pracy, która wprost chroni osoby LGBT+ przed dyskryminacją i mową nienawiści.

Ustawodawca przewidział, zgodnie z art. 53 ust. 1 u.r.t., że w razie naruszenia zakazu rozpowszechniania audycji zawierających treści homofobiczne i transfobiczne, Przewodniczący KRRiT ma obowiązek nałożyć na nadawcę karę pieniężną o wysokości przewidzianej prawem. 

Nie podejmując działań przeciwdziałających homofobii i transfobii w mediach i nie nakładając kar na nadawców odpowiedzialnych za naruszenia, Przewodniczący KRRiT nie wypełnia swoich obowiązków, rażąco wpływając na prestiż i zaufanie do KRRiT, a w konsekwencji pozostaje współodpowiedzialnym za krzywdy wyrządzane społeczności LGBT+ inspirowane mową nienawiści. 

Treści homofobiczne i transfobiczne
w polskich mediach

Mowa nienawiści, zawierająca treści homofobiczne i transfobiczne jest powszechna w Polskiej przestrzeni publicznej. Pada nie tylko ze słów fundamentalistycznych grup skrajnie prawicowych jak Ordo Iuris, ale także z ust promiennych hierarchów Kościoła Katolickiego jak arcybiskup Marek Jędraszewski mówiący o tęczowej zarazie, czy nawet Prezydenta Rzeczypospolitej, który twierdził, że LGBT to nie ludzie, a ideologia. 

Z tego względu Fundacja Basta postanowiła przeanalizować powszechność mowy nienawiści w Polskich mediach.

Od 2022 r. Fundacja Basta monitoruje mowę nienawiści w mediach w odniesieniu do 5 kluczowych terminów:

• LGBT
• Tęcza
• Marsz Równości
• Homoseksualność 
• Dewiacje 

Monitorowanie tych kluczowych terminów obejmuje ich formy fleksyjne. Audycje są automatycznie konwertowane na tekst za pomocą oprogramowania dostarczonego przez Press Service i poddawane wyszukiwaniu słów kluczowych. Materiały prasowe są skanowane i dzięki oprogramowaniu OCR (Optical Character Recognition) poddawane podobnej analizie. Jeśli monitorowane słowa pojawiają się w materiałach dziennikarskich, są one uwzględniane w analizie. Autorski algorytm Press Service dokonuje wstępnej oceny czy materiał zawiera rzeczowniki, przymiotniki i czasowniki o pozytywnym, negatywnym lub neutralnym wydźwięku. 

Pracownik fundacji weryfikuje poprawność oznaczeń tonu i w razie potrzeby wprowadza odpowiednie poprawki. Monitoring obejmuje prasę regionalną i ogólnopolską opublikowaną w formie drukowanej (łącznie 1100 tytułów prasowych), ogólnopolskie i regionalne audycje radiowe oraz telewizję (53 stacje telewizyjne i 181 stacji radiowych).

Monitoring Fundacji Basta wykazała znaczną ilość materiałów homofobicznych i transfobicznych, których głównym źródłem było TVP oraz Telewizja Trwam i Radio Maryja. Wobec przypadków najbardziej rażących Fundacja Basta podjęła kroki prawne.  

Monitoring Fundacji Basta wykazała, że w samym 2023 r., w okresie od stycznia do października 2023 r. w mediach (radiu, telewizji i prasie) pojawiło się 8 446 materiałów poświęconych tematyce LGBT, z czego 5 153 w radiu lub telewizji, a zatem podlegających ocenie pod kątem zgodności z art. 18 ust. 1 u.r.t.

Materiały o tematyce LGBT pojawiały się regularnie przez cały okres objęty monitoringiem, przy czym szczególny wzrost liczby takich materiałów nastąpił w czerwcu 2023 r., w tzw. Miesiącu Dumy, który był szeroko relacjonowany przez polskie media. 

Zdecydowana większość wzmianek na temat LGBT miała charakter neutralny (75%), a około 12% miało wydźwięk negatywny lub pozytywny.

Spośród wszystkich materiałów w radiu i telewizji 643 miały wydźwięk negatywny, docierając łącznie do blisko 160 mln odbiorców. Głównym źródłem tych materiałów były media publiczne, w szczególności TVP Info. Istotnym źródłem była również TVP1, gdzie materiały o negatywnym wydźwięku pojawiały się w głównym wydaniu wieczornych wiadomości o wielomilionowej oglądalności.

Wśród materiałów znajdowały się takie mówiące o: narzucaniu ideologii LGBT, także w edukacji, o tym, że: możliwość adoptowania dzieci przez osoby homoseksualne to krzywdzenie dzieci, a zmiany prawne mające przeciwdziałać dyskryminacji osób LGBT skutkują rozkładem nie tylko często osobowości czy grup społecznych, ale rozkładem cywilizacji, którą nazywamy cywilizacją łacińską.

Mowa nienawiści w polskich mediach, zwłaszcza publicznych, miała charakter zorganizowany i systemowy.

Bierność Przewodniczącego KRRiT

Obserwując skalę mowy nienawiści w Polskich mediach, Fundacja Basta postanowiła podjąć działania prawne.

Art. 31 § 1 k.p.a. stanowi, że:

Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem:

• wszczęcia postępowania,

• dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu,

jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny.

Korzystając z powyższych uprawnień przyznanych organizacją społeczną, od maja 2022 r. Fundacja Basta złożyła 66 wniosków o wszczęcie z urzędu postępowań administracyjnych na podstawie art. 53 u.r.t. w związku z naruszeniem przez nadawców art. 18 ust. 1 u.r.t., poprzez emisję audycji zawierającej treści dyskryminujące ze względu na orientację seksualną.

Zgodnie z prawem, jeśli organ administracji publicznej, w tym przypadku Przewodniczący KRRiT, uzna żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu. Jeśli żądanie jest w jego opinii nieuzasadnione, ma on obowiązek odmówić wszczęcia postępowania w drodze formalnego postanowienia, którego podlega zażaleniu, a więc także kontroli instancyjnej i sądowoadministracyjnej.  

Konieczność wydania formalnego postanowienia stanowi istotną gwarancję poszanowania praw jednostki i jest standardem powszechnie przyjętym w demokratycznych państwach prawa. Zabezpieczać ma jednostkę przed arbitralnymi i bezprawnymi decyzjami urzędników państwowych. 

Mimo składanych wniosków Maciej Świrski nie podejmował zgodnych z prawem działań względem nadawców audycji homofobicznych i transfobicznych.

Działania organu ujawniają dwie strategie:

Pierwszą było wykorzystywanie art. 20 ust. 1 u.r.t., w którym ustawodawca wskazał na brak konieczności przechowywania audycji powyżej 28 dniu od daty emisji. Chociaż artykuł ten nie wyklucza archiwizacji nagrań po tym okresie a wiele audycji nadal jest dostępnych na oficjalnych stronach internetowych nadawców to dla organu była to przesłanka wystarczająca przesłanka aby nie wykonywać nawet działania sprawdzającego. 

Warto zwrócić uwagę na jedną z naszych skarg z lipca 2022 r, gdzie po wystąpieniu do KRRiT w sprawie audycji Radia Maryja w której wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski określił związki osób LGBT+ zinstytucjonalizowaną dewiacją audycja zniknęła ze strony nadawcy a KRRiT wskazała brak możliwości weryfikacji nagrania za przeszkodę uniemożliwiającą procedowanie. 

Drugą, częściej stosowaną strategią, było przesyłanie do Fundacji nieformalnych pism wskazujących, że Fundacja Basta nie miała prawa żądać wszczęcia postępowań i argumentował brak podstaw prawnych do wszczynania postępowania ze względu na brak naruszeń przepisów u.r.t, a audycję nie zawierały treści nawołujących do nienawiści ani też treści dyskryminujących jakąkolwiek społeczność. 

Powyższe zostało stwierdzone przez Przewodniczącego KRRiT także w sprawach w których naruszenie przepisów jest ewidentne także dla laika, dla przykładu:

 

1. Serwis Informacyjny na antenie Radia Maryja z dnia 14 grudnia 2022 r., w której Krzysztof Kasprzyk, przedstawiciel Fundacji Życie i Rodzina, wskazywał, że: praktykowany homoseksualizm wiąże się ze zwiększonym ryzykiem pedofili, a także łączy przypadki wykorzystywania seksualnego dzieci przez osoby homoseksualne z obowiązywaniem prawa umożliwiającego zawieranie małżeństw i adopcję przez pary jednopłciowe
2. Aktualności dnia na antenie Radia Maryja z 31 maja 2022 r. z udziałem prof. Pawła Bortkiewicza, który określił w niej społeczność LGBT mianem: patologii, kłamstwa i zła.

Nie mogąc zgodzić się na bierność podmiotu powołanego do czuwania nad przestrzeganiem prawa w mediach, Fundacja Basta w pierwszej kolejności dokonywała skarg na bezczynność Macieja Świrskiego, a następnie skierowała sprawy do sądów administracyjnych.

Dotychczas, Wojewódzkie Sądy Administracyjne orzekały 8 razy, a Naczelny Sąd Administracyjny 6 razy, że przewodniczący KRRiT naruszył prawo a jako organ pozostał w stanie bezczynności i ma obowiązek wydać formalne rozstrzygnięcia w sprawach.

Na dzień 12 lutego 2024 r. Maciej Świrski nie zastosował się do orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Należy wskazać także, że 22 marca 2023 r. Fundacja Basta wystąpiła z wnioskiem o dostęp do informacji publicznej do Przewodniczącego KRRiT, w przedmiocie udostępnieniu wykazu decyzji nałożonych na nadawców na podstawie art. 18 u.r.t.

Maciej Świrski jako Przewodniczący KRRiT, pismem z dnia 5 kwietnia 2023 r. nr. DPz.0133.22.1.2023 udzielił odpowiedzi na wniosek, z której wynikało, że nie nałożył ani jednej administracyjnej kary pieniężnej na nadawców treści homofobicznych i transfobicznych. Pełna odpowiedź na wniosek Fundacji Basta stanowi załącznik do niniejszego raportu.  

Ze względu na bierność Macieja Świrskiego, świadczącą o braku funkcjonowania prawa chroniącego przed dyskryminacją w lipcu 2023 r. Fundacja Basta zdecydowała się złożyć skargę do Komisji Europejskiej.

Art. 18 u.r.t. stanowi implementację dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. Tym samym, nie przeciwdziałając mowie nienawiści wobec osób LGBT+, polskie władze nie tylko ignorują polskie prawo, ale także naruszają prawo Unii Europejskiej.

Komisja Europejska zarejestrowała skargę pod numerem CPLT(2023)01931.

 

Wykaz spraw, w których Maciej Świrski nie podjął adekwatnych działań:

 

Nadawca	Kanał/stacja	Tytuł audycji	Dzień audycji	Data złożenia wniosku do KRRiT	syg akt – skarga na bezczynność	data wyroku – bezczynność	sygn akt – NSA – bezczynność	data wyroku NSA – bezczynność
TVP S.A.	TVP Info	#Jedziemy	2022.05.04	2022.05.18	VI SAB/Wa 117/22	2023.05.29	II GSK 1774/23	2024.02.20
Redemptoryści – Radio Maryja	Radio Maryja	Aktualności dnia	2022.05.31	2022.06.06	VI SAB/Wa 116/22	2023.05.29	II GSK 1773/23	2024.02.20
Redemptoryści – Radio Maryja	Radio Maryja	Aktualności dnia	2022.07.04	2022.08.10	VI SAB/Wa 115/22	2023.05.29	Il GSK 1775/23	2024.02.20
Redemptoryści – Radio Maryja	Radio Maryja	Aktualności dnia	2022.07.06	2022.10.02	VI SAB/Wa 10/23	2023.06.28	II GSK 2028/23	2024.02.20
TVP S.A.	TVP Info	#Jedziemy	2022.09.09	2022.10.02	VI SAB/Wa 11/23	2023.06.28	II GSK 1973/23	2024.02.20
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Polski Punkt Widzenia	2022.09.03	2022.10.17	VI SAB/Wa 12/23	2023.06.28	II GSK 2057/23	2024.02.20
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia	2022.10.06	2022.12.04	VI SAB/Wa 37/23	2023.11.08
Redemptoryści	Radio Maryja	Serwis Informacyjny	2022.12.14	2023.01.08	VI SAB/Wa 62/23	2024.01.25
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Polski Punkt Widzenia	2023.01.04	2023.01.22	VI SAB/Wa 61/23	2024.01.25
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.05.04	2023.05.21
TVP S. A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.05.04	2023.05.21
TVP S. A.	TVP Info	Info Raport	2023.05.05	2023.05.21
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.05.05	2023.05.21
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.05.05	2023.05.21
TVP S. A.	TVP Info	Info Dzień	2023.05.05	2023.05.21
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.05.05	2023.05.31
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.05.05	2023.05.31
TVP S. A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.05.05	2023.05.31
Polskie Radio S. A.	Polskie Radio 24	24 Pytania – Rozmowa Poranka	2023.05.09	2023.06.04
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.05.06	2023.06.26
TVP S. A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.05.06	2023.06.26
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.05.07	2023.06.26
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.05.07	2023.06.26
TVP S. A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.05.07	2023.06.26
Polskie Radio S. A.	Polskie Radio 24	Wiadomości	2023.05.09	2023.06.26
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.06.13	2023.07.09
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.06.13	2023.07.09
TVP S. A.	TVP Info	Wiadomości	2023.06.13	2023.07.09
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.06.18	2023.07.12
TVP S. A.	TVP Info	Wiadomości	2023.06.18	2023.07.12
TVP S. A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.06.18	2023.07.12
TVP S. A.	TVP Info	Serwis Info	2023.06.19	2023.07.12
Redemptoryści	Radio Maryja	Serwis Informacyjny	2023.06.03	2023.08.06
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 16:00	2023.06.03	2023.08.06
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 20:00	2023.06.03	2023.08.06
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 16:00	2023.06.03	2023.08.06
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia	2023.06.15	2023.09.03
Polskie Radio S. A.	Polskie Radio 24	Gość Polskiego Radia	2023.06.04	2023.09.03
TVP S. A.	TVP 1	Kwadrans Polityczny	2023.06.19	2023.09.03
TVP S. A.	TVP Info	W kontrze	2023.07.01	2023.09.03
TVP S.A.	TVP Info	#Jedziemy	2023.07.05	2023.09.03
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości	2023.07.19	2023.09.03
Polskie Radio S. A.	Radio Poznań	Wielkopolskie Popołudnie	2023.07.24	2023.09.18
TVP S. A.	TVP Opole	Kurier Opolski 18:30	2023.08.10	2023.09.03
TVP S. A.	TVP Opole	Kurier Opolski 21:30	2023.08.10	2023.09.03
Redemptoryści	Radio Maryja	Informacje dnia 20:00	2023.08.31	2023.09.27
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 20:00	2023.08.31	2023.09.27
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 21:20	2023.08.31	2023.09.27
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 20:00	2023.10.13	2023.11.12
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 21:20	2023.10.13	2023.11.12
TVP S. A.	TVP 1	Wiadomości 19:30	2023.10.21	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Wiadomości 19:30	2023.10.21	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Info Wieczór	2023.10.21	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
TVP S.A.	TVP Info	Serwis Info	2023.10.22	2023.12.10
Polskie Radio S. A.	Radio Poznań	Wielkopolskie Popołudnie	2023.10.26	2023.12.10
Redemptoryści	Radio Maryja	Informacje dnia 20:00	2023.10.18	2023.12.10
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 20:00	2023.10.18	2023.12.10
Fundacja Lux Veritatis	TV Trwam	Informacje dnia 21:20	2023.10.18	2023.12.10
TVP S. A.	TVP Info	Minęła dwudziesta	2023.11.04	2024.01.01
TVP S. A.	TVP Opole	Kurier Opolski	2023.11.09	2024.01.01